Υπήρχε κάτι το θαυμαστό και συνάμα κάτι το εξόχως θλιβερό στην κινητοποίηση των Ουκρανών για την ανατροπή του εκλογικού αποτελέσματος που έχρισε Πρόεδρο τον φιλορώσο Γιανουκόβιτς. Το θαυμαστό στοιχείο έγγειται στο πάθος με το οποίο ο Ουκρανικός λαός έσπευσε να υπεραμυνθεί του κοινοβουλευτικού συστήματος που τόσο πρόσφατα απέκτησε. Οι διαδηλωτές είναι αποφασισμένοι να επανορθώσουν εδώ και τώρα την αδικία, όχι μέσω της προσφυγής σε μακρόσυρτες και αδιαφανείς δικαστικές διαδικασίες όπου κάθε είδους παρασκηνιακή διαπραγμάτευση είναι δυνατή, αλλά μέσω μιας άμεσης και δυναμικής λαϊκής παρέμβασης που όταν συμβαίνει στην σφαίρα της πολιτικής, ισοδυναμεί με θεϊκή παρέμβαση όπως την εννοεί η θεολογία, σαν ένα φαινόμενο που ανατρέπει τους σταθερούς νόμους που διέπουν το φυσικό βασίλειο.[i]
Στην παραφορά των ανθρώπων που κατέκλυσαν την πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, στην ακτιβιστική αντίληψη που έχουν για την ιδιότητα του πολίτη και στην πεποίθηση τους ότι αφού η πολιτική εξουσία εκπορεύεται από τον λαό, τότε ο λαός έχει ανά πάσα στιγμή το δικαίωμα να την ασκήσει ενεργά, διακρίνουμε την ρομαντική εκείνη εκδοχή της δημοκρατίας για την αναβίωση της οποίας μίλησε ο Ζίζεκ[ii] και που εμείς στην Δύση από καιρό έχουμε λησμονήσει. Είναι πράγματι δείγμα τραγικής ειρωνίας ότι η ιδέα της δημόσιας αρετής, με την έννοια της συνεχούς επαγρύπνησης για την προστασία των δημοκρατικών ελευθεριών, προϋποθέτει και έναν βαθμό δυσπιστίας του πολίτη προς τον εκάστοτε ηγεμόνα και το θεσμικό / νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτός ασκεί την εξουσία του. Την στιγμή που αυτό που οι Δυτικοί εμπειρογνώμονες ορίζουν ως πολιτική σταθερότητα (που μεταφράζεται σε μια ομαλή εναλλαγή κυβερνήσεων μέσω της εκλογικής διαδικασίας και στην εξάλειψη της πιθανότητας ανάληψης εκ μέρους των πολιτών οποιασδήποτε αυτόνομης δράσης όπως η διαμαρτυρία ή η εξέγερση) παγιωθεί σε νεόκοπες δημοκρατίες όπως η Ουκρανία, η δημοκρατική αναγέννηση που πολλοί οραματίστηκαν μετά την κατάρρευση του Τείχους θα είναι παρελθόν, αφού κάτι τέτοιο θα συνεπάγεται πως οι αντιστάσεις του πλήθους έχουν οριστικά καμφθεί. Ο δρόμος για την εμφάνιση φαινομένων διαφθοράς, κατάχρησης και σφετερισμού της νόμιμης εξουσίας ανοίγει διάπλατα όταν παύει να υπάρχει ο φόβος της πιθανότητας μιας συντονισμένης λαϊκής αντίδρασης, ενός ξεσηκωμού των πολιτών. Δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε την λογική αλληλουχία που ενυπάρχει ανάμεσα στις παραπάνω διαπιστώσεις και στην υποχρέωση των πολιτών να ξεσηκωθούν ενάντια σε μια άδικη και τυραννική κυβέρνηση που συνιστά το θεμελιώδες άρθρο σχεδόν κάθε σύγχρονης δημοκρατικής συνταγματικής συνθήκης. Στις κοινωνίες του ύστερου κοινοβουλευτισμού ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατικής νομιμότητας, η έμπρακτη εκδήλωση της αρχής της λαικής κυριαρχίας που την καθιστά απτή πραγματικότητα και όχι νεκρό γράμμα, έχει εξοβελιστεί προ πολλού από την επίσημη πολιτική κουλτούρα και έχει απόληξη την ατροφία των θεσμών και την αλλοίωση και δυσλειτουργία του αντιπροσωπευτικού συστήματος διακυβέρνησης.
Όμως, η εξέγερση των Ουκρανών δεν είναι τόσο αυθόρμητη όσο εκ πρώτης όψεως μπορεί να μοιάζει. Τα πλήθη που συνέρρευσαν στο κέντρο της Ουκρανικής πρωτεύουσας χειραγωγούνται από μια μερίδα της πολιτικής ελίτ, αυτήν του υποψηφίου Γιούσενκο, που μεταχειρίζεται την δυναμική των μαζικών κινητοποιήσεων ως μοχλό πίεσης στο δικό της παιχνίδι εξουσίας. Πρόκειται για σκηνοθετημένη εξέγερση που εντάσσεται στο πλαίσιο της αναδιάταξης των πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό της Ουκρανίας σε μια νέου τύπου αντιπαράθεση που αναπαράγει τους συγκρουσιακούς όρους και τις διαχωριστικές γραμμές της ψυχροπολεμικής περιόδου. Η ευγενής κληρονομιά της Άνοιξης της Πράγας, μιάς αυθεντικής επαναστατικής ρήξης με την Σοβιετική τυραννία, και των αναίμακτων, ‘βελούδινων’ επαναστάσεων που σηματοδότησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, γίνεται σήμερα αντικείμενο εκμετάλλευσης από αδίστακτους καιροσκόπους πολιτικούς του πρώην ανατολικού μπλοκ που μετατρέπουν την ιστορική εμπειρία της ειρηνικής επανάστασης σε μοντέλο δράσης για την αποσταθεροποίηση και αποκαθήλωση των μετα-σοβιετικών καθεστώτων. Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι πρόκειται για την επεξεργασία από τα δεξιά μιας μηχανιστικής μεθόδου ανατρεπτικής δράσης αντίστοιχης με αυτήν της επαναστατικής εστίας (foco theory) του κομμουνιστή Ερνέστο Γκεβάρα, μια φόρμουλα προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της μεταψυχροπολεμικής περιόδου και στις συνθήκες που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο πολιτικό τοπίο της Ανατολικής Ευρώπης. Η Ουκρανία έχει μετατραπεί σε θέατρο μεταψυχροπολεμικής σύγκρουσης ανάμεσα στις ΗΠΑ από την μια μεριά και στη νέα Ρωσία του Πούτιν από την άλλη. Μπορεί το υπόδειγμα της βελούδινης επανάστασης όπως αυτή εκτυλίχθηκε στην Πράγα το 1968, να υπήρξε κατ’εξοχήν προϊόν του ψυχρού πολέμου, όμως η στρατηγική γραμμή της βελούδινης επανάστασης, η μεθοδευμένη και κυνική εκμετάλλευση των προσδοκιών και των ονείρων ενός ολόκληρου λαού ως μέσον για την τοποθέτηση φιλοδυτικών κυβερνήσεων στην εξουσία των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, είναι το δίχως άλλο μια πρόσφατη εξέλιξη. Είναι η στερεοτυπική απάντηση της Δύσης, στην κατάχρηση δημοκρατικών εξουσιών στην οποία συστηματικά προβαίνουν οι φιλορωσικές ελίτ στα πρώην κομμουνιστικά κράτη για να ισχυροποιήσουν την εξουσία τους και να εξουδετερώσουν κάθε αντιπολιτευτική τάση στο εσωτερικό (αλλοίωση ή παραχάραξη εκλογικών αποτελεσμάτων, χρήση κυβερνητικών κονδυλίων για υποστήριξη ημέτερων υποψηφίων, τάσεις συγκεντρωτισμού των εξουσιών, υπαγωγή ανεξάρτητων θεσμικών οργάνων σε κρατικό έλεγχο). Στην Ουκρανία σήμερα, όσο και στη Γεωργία πριν από έναν χρόνο, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το νέο πρόσωπο του Ψυχρού Πολέμου.
Και ο Ουκρανικός λαός; Φοβούμαι ότι οι υποστηρικτές του Γιούσενκο ασυνείδητα αγωνίζονται για να κατοχυρώσουν το δικαίωμα που θα τους επιτρέψει να διαδηλώσουν αργότερα κατά του ανθρώπου που τώρα με τόσο πάθος υπερασπίζονται. Ο Γιούσενκο μπορεί να περιβάλλεται τον ιδεολογικό μανδύα του φιλοδυτικού μεταρρυθμιστή, υποσχόμενος προσέγγιση με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και άνοδο του βιοτικού επιπέδου, όμως τα μέχρι τώρα δείγματα γραφής των πνευματικών συνοδοιπόρων του όπου αυτοί ανέλαβαν την εξουσία, κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά μπορούν να χαρακτηριστούν.
Η οριστική επικράτηση της Βελούδινης Επανάστασης και η συνακόλουθη κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος δεν επέφερε τον δραστικό εκδημοκρατισμό των κοινωνιών της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά κατέληξε σε μια χειρουργικού τύπου μεταφύτευση του δυτικού οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου στην πιο ατελή του μορφή. Στην Ρωσία ήταν ο φιλελεύθερος εκσυγχρονιστής Γέλτσιν που επιδόθηκε σε μια άνευ προηγουμένου λεηλασία της δημόσιας περιουσίας, στην αποσάρθρωση του κρατικού μηχανισμού που τώρα προσπαθεί να ανασυγκροτήσει ο Πούτιν, και στον πλήρη ευτελισμό της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης στις διεθνείς υποθέσεις. Οι νεότευκτες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ευρώπης που προήλθαν από τις μαζικές εξεγέρσεις του 1989, σε καμία περίπτωση δεν αναδείχτηκαν μετά την απελευθέρωση τους σε ενεργά υποκείμενα με ανεξάρτητη φωνή στην διεθνή σκηνή. Απλώς αντάλλαξαν την καταναγκαστική κηδεμονία της πρώην ΕΣΣΔ, με μιάν άλλη μορφή κηδεμονίας, αυτήν της εθελούσιας υποταγής και τυφλής αφοσοίωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η προσήλωση στα ιδανικά της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας που φαινομενικά επαγγέλονταν οι απανταχού αντι-κομμουνιστές αντιφρονούντες, όπως ο ‘σεβάσμιος’ Βάτσλαβ Χάβελ, πήγε περίπατο όταν ο Μπους πήρε την απόφαση να αιματοκυλήσει το Ιράκ.
Όσο για την οικονομία, οι ‘αναγεννημένοι δημοκράτες’ του πρώην ανατολικού μπλοκ παρουσιάζονται ως ένθερμοι υποστηρικτές του πιο πρωτόγονου οικονομικού φιλελευθερισμού, σε μια θλιβερή πραγματικά προσπάθεια να καταστήσουν τις χώρες τους ελκυστικές ως προς την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων. Επιζητώντας την άνευ όρων ενσωμάτωση των εθνικών τους οικονομιών στο σύστημα της διεθνοποιημένης αγοράς, στην πραγματικότητα οι ανατολικοευρωπαίοι ηγέτες διεκδικούν για τις χώρες τους την όχι και τόσο τιμητική θέση του επιχειρηματικού παραδείσου, που εν πολλοίς συνίσταται στην θεσμοθέτηση φορολογικών απαλλαγών προς όφελος των επιχειρήσεων, στην συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων, τη χαλάρωση του κανονιστικού πλαισίου που αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και την μόνιμη καθήλωση των εισοδημάτων σε σχέση με τα επίπεδα των αμοιβών που ισχύουν στις ανεπτυγμένες κοινωνίες της δυτικής Ευρώπης. Εξέλιξη που εκ των πραγμάτων αποκλείει οποιαδήποτε πιθανότητα μελλοντικής εισοδηματικής σύγκλισης μεταξύ του Ευρωπαικού Κέντρου και της πρώην κομμουνιστικής περιφέρειας. Στην θέση της πνιγηρής μισθολογικής ομοιομορφίας που είχε επιβληθεί επί κομμουνισμού, οι φλογεροί επαναστάτες που διαδέχτηκαν στην εξουσία την σταλινική νομενκλατούρα εισήγαγαν απορρυθμιστικά μέτρα, συμμορφούμενοι με τις επιταγές της δυτικής οικονομικής ορθοδοξίας, που οδήγησαν σε έξαρση της κοινωνικής ανισότητας, καταδικάζοντας μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε μια ζωή φτώχειας κι εξαθλίωσης. Σήμερα μπορούν να υπερηφανεύονται ότι τα κύρια εξαγώγιμα ‘προϊόντα’ των χωρών τους είναι οι καλλίγραμμες νεαρές χορεύτριες που κατακλύζουν τα νυχτερινά διασκεδαστήρια της δυτικής Ευρώπης και οι κάθε λογής Ρωσικές, Ουκρανικές, Αλβανικές ή Ουγγρικές μαφίες, δίκτυα επαγγελματιών κακοποιών με διακρατική οργάνωση και δράση. Αντί λοιπόν να οργανώνουν συναντήσεις με τα μέλη των Σερβικών φοιτητικών οργανώσεων κοινωνικής ανυπακοής που πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος Μιλόσεβιτς,[iii] ίσως θα ήταν πιο συνετό για τους οπαδούς της Ουκρανικής αντιπολίτευσης να απευθυνθούν στους πολίτες της Γεωργίας με ένα απλό ερώτημα: πόσο καλύτερη είναι η ζωή μετά την πραγματοποίηση και της δεύτερης βελούδινης επανάστασης σας; Ίσως έτσι να γλιτώσουν από την μοίρα του τραγικού ήρωα της αρχαιότητας, αυτήν του ανθρώπου που άθελα του, και παρόλο που νομίζει ότι πράττει το σωστό, στην πραγματικότητα με κάθε του ενέργεια βαδίζει ολοένα και πιο κοντά προς την ολοκληρωτική κατα
[i] Αυτό που οι θεολόγοι αποκαλούν ‘Θαύμα’.
[ii] Σ. Ζίζεκ, Μίλησε Κανείς για Ολοκληρωτισμό; (Scripta, 2002), σελ. 345-6.
[iii] Timothy Garton Ash, Freedom’s Front Line, The Guardian, 25/11/2004.
Στην παραφορά των ανθρώπων που κατέκλυσαν την πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, στην ακτιβιστική αντίληψη που έχουν για την ιδιότητα του πολίτη και στην πεποίθηση τους ότι αφού η πολιτική εξουσία εκπορεύεται από τον λαό, τότε ο λαός έχει ανά πάσα στιγμή το δικαίωμα να την ασκήσει ενεργά, διακρίνουμε την ρομαντική εκείνη εκδοχή της δημοκρατίας για την αναβίωση της οποίας μίλησε ο Ζίζεκ[ii] και που εμείς στην Δύση από καιρό έχουμε λησμονήσει. Είναι πράγματι δείγμα τραγικής ειρωνίας ότι η ιδέα της δημόσιας αρετής, με την έννοια της συνεχούς επαγρύπνησης για την προστασία των δημοκρατικών ελευθεριών, προϋποθέτει και έναν βαθμό δυσπιστίας του πολίτη προς τον εκάστοτε ηγεμόνα και το θεσμικό / νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτός ασκεί την εξουσία του. Την στιγμή που αυτό που οι Δυτικοί εμπειρογνώμονες ορίζουν ως πολιτική σταθερότητα (που μεταφράζεται σε μια ομαλή εναλλαγή κυβερνήσεων μέσω της εκλογικής διαδικασίας και στην εξάλειψη της πιθανότητας ανάληψης εκ μέρους των πολιτών οποιασδήποτε αυτόνομης δράσης όπως η διαμαρτυρία ή η εξέγερση) παγιωθεί σε νεόκοπες δημοκρατίες όπως η Ουκρανία, η δημοκρατική αναγέννηση που πολλοί οραματίστηκαν μετά την κατάρρευση του Τείχους θα είναι παρελθόν, αφού κάτι τέτοιο θα συνεπάγεται πως οι αντιστάσεις του πλήθους έχουν οριστικά καμφθεί. Ο δρόμος για την εμφάνιση φαινομένων διαφθοράς, κατάχρησης και σφετερισμού της νόμιμης εξουσίας ανοίγει διάπλατα όταν παύει να υπάρχει ο φόβος της πιθανότητας μιας συντονισμένης λαϊκής αντίδρασης, ενός ξεσηκωμού των πολιτών. Δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε την λογική αλληλουχία που ενυπάρχει ανάμεσα στις παραπάνω διαπιστώσεις και στην υποχρέωση των πολιτών να ξεσηκωθούν ενάντια σε μια άδικη και τυραννική κυβέρνηση που συνιστά το θεμελιώδες άρθρο σχεδόν κάθε σύγχρονης δημοκρατικής συνταγματικής συνθήκης. Στις κοινωνίες του ύστερου κοινοβουλευτισμού ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατικής νομιμότητας, η έμπρακτη εκδήλωση της αρχής της λαικής κυριαρχίας που την καθιστά απτή πραγματικότητα και όχι νεκρό γράμμα, έχει εξοβελιστεί προ πολλού από την επίσημη πολιτική κουλτούρα και έχει απόληξη την ατροφία των θεσμών και την αλλοίωση και δυσλειτουργία του αντιπροσωπευτικού συστήματος διακυβέρνησης.
Όμως, η εξέγερση των Ουκρανών δεν είναι τόσο αυθόρμητη όσο εκ πρώτης όψεως μπορεί να μοιάζει. Τα πλήθη που συνέρρευσαν στο κέντρο της Ουκρανικής πρωτεύουσας χειραγωγούνται από μια μερίδα της πολιτικής ελίτ, αυτήν του υποψηφίου Γιούσενκο, που μεταχειρίζεται την δυναμική των μαζικών κινητοποιήσεων ως μοχλό πίεσης στο δικό της παιχνίδι εξουσίας. Πρόκειται για σκηνοθετημένη εξέγερση που εντάσσεται στο πλαίσιο της αναδιάταξης των πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό της Ουκρανίας σε μια νέου τύπου αντιπαράθεση που αναπαράγει τους συγκρουσιακούς όρους και τις διαχωριστικές γραμμές της ψυχροπολεμικής περιόδου. Η ευγενής κληρονομιά της Άνοιξης της Πράγας, μιάς αυθεντικής επαναστατικής ρήξης με την Σοβιετική τυραννία, και των αναίμακτων, ‘βελούδινων’ επαναστάσεων που σηματοδότησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, γίνεται σήμερα αντικείμενο εκμετάλλευσης από αδίστακτους καιροσκόπους πολιτικούς του πρώην ανατολικού μπλοκ που μετατρέπουν την ιστορική εμπειρία της ειρηνικής επανάστασης σε μοντέλο δράσης για την αποσταθεροποίηση και αποκαθήλωση των μετα-σοβιετικών καθεστώτων. Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι πρόκειται για την επεξεργασία από τα δεξιά μιας μηχανιστικής μεθόδου ανατρεπτικής δράσης αντίστοιχης με αυτήν της επαναστατικής εστίας (foco theory) του κομμουνιστή Ερνέστο Γκεβάρα, μια φόρμουλα προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της μεταψυχροπολεμικής περιόδου και στις συνθήκες που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο πολιτικό τοπίο της Ανατολικής Ευρώπης. Η Ουκρανία έχει μετατραπεί σε θέατρο μεταψυχροπολεμικής σύγκρουσης ανάμεσα στις ΗΠΑ από την μια μεριά και στη νέα Ρωσία του Πούτιν από την άλλη. Μπορεί το υπόδειγμα της βελούδινης επανάστασης όπως αυτή εκτυλίχθηκε στην Πράγα το 1968, να υπήρξε κατ’εξοχήν προϊόν του ψυχρού πολέμου, όμως η στρατηγική γραμμή της βελούδινης επανάστασης, η μεθοδευμένη και κυνική εκμετάλλευση των προσδοκιών και των ονείρων ενός ολόκληρου λαού ως μέσον για την τοποθέτηση φιλοδυτικών κυβερνήσεων στην εξουσία των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, είναι το δίχως άλλο μια πρόσφατη εξέλιξη. Είναι η στερεοτυπική απάντηση της Δύσης, στην κατάχρηση δημοκρατικών εξουσιών στην οποία συστηματικά προβαίνουν οι φιλορωσικές ελίτ στα πρώην κομμουνιστικά κράτη για να ισχυροποιήσουν την εξουσία τους και να εξουδετερώσουν κάθε αντιπολιτευτική τάση στο εσωτερικό (αλλοίωση ή παραχάραξη εκλογικών αποτελεσμάτων, χρήση κυβερνητικών κονδυλίων για υποστήριξη ημέτερων υποψηφίων, τάσεις συγκεντρωτισμού των εξουσιών, υπαγωγή ανεξάρτητων θεσμικών οργάνων σε κρατικό έλεγχο). Στην Ουκρανία σήμερα, όσο και στη Γεωργία πριν από έναν χρόνο, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το νέο πρόσωπο του Ψυχρού Πολέμου.
Και ο Ουκρανικός λαός; Φοβούμαι ότι οι υποστηρικτές του Γιούσενκο ασυνείδητα αγωνίζονται για να κατοχυρώσουν το δικαίωμα που θα τους επιτρέψει να διαδηλώσουν αργότερα κατά του ανθρώπου που τώρα με τόσο πάθος υπερασπίζονται. Ο Γιούσενκο μπορεί να περιβάλλεται τον ιδεολογικό μανδύα του φιλοδυτικού μεταρρυθμιστή, υποσχόμενος προσέγγιση με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και άνοδο του βιοτικού επιπέδου, όμως τα μέχρι τώρα δείγματα γραφής των πνευματικών συνοδοιπόρων του όπου αυτοί ανέλαβαν την εξουσία, κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά μπορούν να χαρακτηριστούν.
Η οριστική επικράτηση της Βελούδινης Επανάστασης και η συνακόλουθη κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος δεν επέφερε τον δραστικό εκδημοκρατισμό των κοινωνιών της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά κατέληξε σε μια χειρουργικού τύπου μεταφύτευση του δυτικού οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου στην πιο ατελή του μορφή. Στην Ρωσία ήταν ο φιλελεύθερος εκσυγχρονιστής Γέλτσιν που επιδόθηκε σε μια άνευ προηγουμένου λεηλασία της δημόσιας περιουσίας, στην αποσάρθρωση του κρατικού μηχανισμού που τώρα προσπαθεί να ανασυγκροτήσει ο Πούτιν, και στον πλήρη ευτελισμό της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης στις διεθνείς υποθέσεις. Οι νεότευκτες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ευρώπης που προήλθαν από τις μαζικές εξεγέρσεις του 1989, σε καμία περίπτωση δεν αναδείχτηκαν μετά την απελευθέρωση τους σε ενεργά υποκείμενα με ανεξάρτητη φωνή στην διεθνή σκηνή. Απλώς αντάλλαξαν την καταναγκαστική κηδεμονία της πρώην ΕΣΣΔ, με μιάν άλλη μορφή κηδεμονίας, αυτήν της εθελούσιας υποταγής και τυφλής αφοσοίωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η προσήλωση στα ιδανικά της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας που φαινομενικά επαγγέλονταν οι απανταχού αντι-κομμουνιστές αντιφρονούντες, όπως ο ‘σεβάσμιος’ Βάτσλαβ Χάβελ, πήγε περίπατο όταν ο Μπους πήρε την απόφαση να αιματοκυλήσει το Ιράκ.
Όσο για την οικονομία, οι ‘αναγεννημένοι δημοκράτες’ του πρώην ανατολικού μπλοκ παρουσιάζονται ως ένθερμοι υποστηρικτές του πιο πρωτόγονου οικονομικού φιλελευθερισμού, σε μια θλιβερή πραγματικά προσπάθεια να καταστήσουν τις χώρες τους ελκυστικές ως προς την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων. Επιζητώντας την άνευ όρων ενσωμάτωση των εθνικών τους οικονομιών στο σύστημα της διεθνοποιημένης αγοράς, στην πραγματικότητα οι ανατολικοευρωπαίοι ηγέτες διεκδικούν για τις χώρες τους την όχι και τόσο τιμητική θέση του επιχειρηματικού παραδείσου, που εν πολλοίς συνίσταται στην θεσμοθέτηση φορολογικών απαλλαγών προς όφελος των επιχειρήσεων, στην συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων, τη χαλάρωση του κανονιστικού πλαισίου που αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και την μόνιμη καθήλωση των εισοδημάτων σε σχέση με τα επίπεδα των αμοιβών που ισχύουν στις ανεπτυγμένες κοινωνίες της δυτικής Ευρώπης. Εξέλιξη που εκ των πραγμάτων αποκλείει οποιαδήποτε πιθανότητα μελλοντικής εισοδηματικής σύγκλισης μεταξύ του Ευρωπαικού Κέντρου και της πρώην κομμουνιστικής περιφέρειας. Στην θέση της πνιγηρής μισθολογικής ομοιομορφίας που είχε επιβληθεί επί κομμουνισμού, οι φλογεροί επαναστάτες που διαδέχτηκαν στην εξουσία την σταλινική νομενκλατούρα εισήγαγαν απορρυθμιστικά μέτρα, συμμορφούμενοι με τις επιταγές της δυτικής οικονομικής ορθοδοξίας, που οδήγησαν σε έξαρση της κοινωνικής ανισότητας, καταδικάζοντας μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε μια ζωή φτώχειας κι εξαθλίωσης. Σήμερα μπορούν να υπερηφανεύονται ότι τα κύρια εξαγώγιμα ‘προϊόντα’ των χωρών τους είναι οι καλλίγραμμες νεαρές χορεύτριες που κατακλύζουν τα νυχτερινά διασκεδαστήρια της δυτικής Ευρώπης και οι κάθε λογής Ρωσικές, Ουκρανικές, Αλβανικές ή Ουγγρικές μαφίες, δίκτυα επαγγελματιών κακοποιών με διακρατική οργάνωση και δράση. Αντί λοιπόν να οργανώνουν συναντήσεις με τα μέλη των Σερβικών φοιτητικών οργανώσεων κοινωνικής ανυπακοής που πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος Μιλόσεβιτς,[iii] ίσως θα ήταν πιο συνετό για τους οπαδούς της Ουκρανικής αντιπολίτευσης να απευθυνθούν στους πολίτες της Γεωργίας με ένα απλό ερώτημα: πόσο καλύτερη είναι η ζωή μετά την πραγματοποίηση και της δεύτερης βελούδινης επανάστασης σας; Ίσως έτσι να γλιτώσουν από την μοίρα του τραγικού ήρωα της αρχαιότητας, αυτήν του ανθρώπου που άθελα του, και παρόλο που νομίζει ότι πράττει το σωστό, στην πραγματικότητα με κάθε του ενέργεια βαδίζει ολοένα και πιο κοντά προς την ολοκληρωτική κατα
[i] Αυτό που οι θεολόγοι αποκαλούν ‘Θαύμα’.
[ii] Σ. Ζίζεκ, Μίλησε Κανείς για Ολοκληρωτισμό; (Scripta, 2002), σελ. 345-6.
[iii] Timothy Garton Ash, Freedom’s Front Line, The Guardian, 25/11/2004.
No comments:
Post a Comment